We hebben het vaak over de Maas – we spreken over haar water, haar oevers, haar rol in onze steden, én haar belang voor de economie. Maar hoe goed kennen we haar eigenlijk écht? Omdat ze zelf geen stem heeft, vertellen wij vandaag haar verhaal.
De Maas ontspringt in de Vogezen in Frankrijk en stroomt vanaf daar door België en Nederland, om uiteindelijk uit te monden in de Noordzee. Met een lengte van ongeveer 950 kilometer doorkruist ze een gevarieerd landschap: van heuvelachtige bergen en bosrijke gebieden in Frankrijk en België, tot uitgestrekte weilanden, rivieroevers en dynamische stedelijke gebieden in Nederland. In deze stedelijke gebieden – denk aan Luik, Maastricht, en Rotterdam – wordt haar rol als verbindende schakel tussen natuur, mens en economie glashelder.
Hoewel wij de Maas kennen als rivier, is ze veel meer dan dat. Ze is een riverine ecosysteem dat water, oevers en uiterwaarden met elkaar verbindt en zo een thuis biedt aan honderden soorten leven.
Het riverine ecosysteem van de Maas wordt gekenmerkt door constante beweging: sediment wordt meegenomen en afgezet, meanders verleggen zich voortdurend, oevers vormen en slijten, en kleine zijarmen ontstaan spontaan. Dit dynamische spel tussen water en land creëert een levendig landschap met honderden kilometers aan uiterwaarden, graslanden en bossen! Samen vormt deze riviernatuur het leefgebied voor tientallen vissoorten, én is het de broedplaats voor meer dan 80 vogelsoorten. En niet te vergeten: ook amfibieën en zoogdieren, van salamanders tot otters, hebben hier hun veilige thuis!
Toch staat dit rijke ecosysteem onder druk. Vervuiling beïnvloedt de waterkwaliteit en verstoort de leefomgeving van talloze dieren en planten. Waterbeheer en infrastructuur, zoals sluizen en kanalisaties, beperken de natuurlijke stroming en hinderen daarbij de vorming van nieuwe habitats. Én klimaatverandering heeft directe gevolgen: extreme waterstanden, van hoge pieken tot lage stromingen, bedreigen de balans van het ecosysteem en maken het daarom steeds moeilijker om te overleven voor veel soorten.
Maar er is hoop: nieuwe maatregelen rondom rivierverruiming, lokale initiatieven tegen watervervuiling én herstelprojecten gericht op biodiversiteitsbehoud zorgen ervoor dat de Maas veerkrachtiger wordt. Een belangrijke stap vooruit!
Naast de intrinsieke waarde van al het leven in en om de Maas, creëert de rivier en haar omliggende natuur ook veel betekenis voor de mens.
Al sinds de Romeinse tijd vestigden zich mensen langs haar oevers, aangetrokken door het vruchtbare land en de strategische ligging voor handel. Steden zoals Maastricht en Luik ontwikkelden zich langs de rivier, en scheepvaart en visserij waren eeuwenlang essentieel voor het leven langs de Maas. De rivier speelde bovendien een belangrijke rol in de culturele ontwikkeling van de regio: langs haar oevers verrezen tempels en ontmoetingsplekken, en verschillende rituelen vierden de kracht van de Maas.
Ook vandaag blijft de Maas van groot belang voor de mens. Elk jaar wordt er zo’n 450 miljard liter water uit de Maas gepompt om 7 miljoen mensen van drinkwater te voorzien, én biedt ze talloze mogelijkheden voor recreatie, zoals vissen en varen op haar wateren en wandelen langs haar oevers. Daarnaast heeft de aanwezigheid van riviernatuur een directe impact op ons welzijn: ze helpt ons ontspannen, geeft ons een gevoel van verbondenheid met stadsgenoten én kan volgens onderzoek zelfs bijdragen aan minder criminaliteit.
En alsof dat nog niet genoeg is, waakt de Maas óók over onze veiligheid. Haar uiterwaarden en natuurlijke oevers vangen hoogwater op, vertragen de stroom en verminderen erosie. Zo werkt de rivier als een ‘levende buffer’ die ons beschermt tegen overstromingen – mits we haar de ruimte geven om vrij te meanderen en haar uiterwaarden niet volbouwen!
De Maas is ook een krachtige motor voor onze economie. Al eeuwenlang varen er schepen over haar wateren die het binnenland verbinden met grote zeehavens, zowel in Nederland als daarbuiten. Deze historische handelsroute zorgt ervoor dat goederen – waaronder grondstoffen, landbouwproducten én consumptiegoederen – veilig hun weg kunnen vinden door Europa.
Tegelijkertijd ondersteunt de rivier talloze bedrijven langs haar oevers: landbouwers gebruiken haar water voor irrigatie, brouwerijen als onderdeel van hun productieprocessen, fabrieken en energiebedrijven voor koeling, en de recreatiesector als trekpleister voor bezoekers. Voor deze bedrijven is de kwaliteit van de Maas cruciaal: schoon water betekent continuïteit, lagere kosten en een stabiel vestigingsklimaat voor zowel werknemers als klanten. Zo vormt de gezondheid van de Maas een belangrijke levensader voor de economische stabiliteit van de regio.
Toch staat de Maas onder druk. Vervuiling bedreigt de gezondheid van de Maas, terwijl klimaatverandering extreme waterstanden veroorzaakt. Daarbovenop beperkt snelle verstedelijking de rivier in het vormen van natuurlijke oevers, en houdt intensief waterbeheer haar natuurlijke stroming tegen. Allemaal zorgwekkende ontwikkelingen.
Daarom is het zo belangrijk dat we juist nú samen komen om de Maas de bescherming, zorg en ruimte te geven die ze verdient. Alleen door zelf onze verantwoordelijkheid te nemen en actief bij te dragen aan schoon water, herstel van uiterwaarden en het beschermen van de riviernatuur, kunnen we de Maas toekomstbestendig houden – voor mens, natuur én economie.
Auteur: Kyra Dols
'Je kunt wachten op wetgeving, maar je kunt ook nu al stappen zetten.'
De Stem van de Natuur van VPRO Tegenlicht online en 20 april 2023 om 20:20 uur op NPO 2. Met bijzondere aandacht voor Maas Cleanup en onze petitie #maasindewet.
Met de founding partners van Maas Cleanup blikken we terug op de afgelopen jaren. Waarom de Maas nog niet plasticvrij is en wat er nog nodig is om dit doel te behalen, bespreken we met Joris de Beer, directeur van dsm-firmenich in Nederland.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf up-to-date
over onze acties en ons netwerk
