De reinigende kracht van een idee uit ergernis

Het idee voor de Maas Cleanup ontstond eind 2019. De man van het idee is Huub Waterval, sindsdien een van de aanjagers van het initiatief dat ondernemers, organisaties en vrijwilligers bij elkaar brengt. Een terugblik op de start en een vooruitblik. Over tegenwind met scepsis en weerstand en over rugwind met enthousiasme en ideeën.

‘Eigenlijk is het idee geboren uit ergernis. Ik zat in oktober 2019 op de startconferentie van een euregionaal project ‘Litter free rivers and streams’ (LIVES) en het was daar toch een beetje een incrowd. Ik was de enige ondernemer in de zaal en ik zag kansen voor meer effectiviteit. Ik vond dat je het bedrijfsleven niet moet aanwijzen als de veroorzaker maar moet zien als deel van de oplossing. Daarover ontstond enige discussie omdat door eerdere greenwash ervaringen het vertrouwen van maatschappelijke organisaties in het bedrijfsleven was aangetast. Misschien dat daar toen toch wel wat ogen zijn geopend.’

‘Kijk, de Maas Cleanup is onafhankelijk. Dat is best spannend voor de organisaties die met het water bezig zijn. En vrijwilligers die er al lang vóór ons waren, bleken in het begin sceptisch. En natuurlijk de angst dat wij bestaande acties zouden demobiliseren. Die waren vooral in het voorjaar, daarom hebben wij de Maas Cleanup naar het najaar verplaatst.’ 

Vanaf de start: rugwind voor een marathon

Na een krantenartikel over de discussie tijdens de LIVES-bijeenkomst ging het razendsnel van een sprint naar een marathon, van één dag opruimen in Maastricht naar een actie van minimaal drie jaar langs de hele Limburgse Maas. Huub Waterval: ’Ik was betrokken bij de Plastic Whale, dat was zo’n succes in Amsterdam. Ik dacht: wat kan ik hier in Maastricht met dat idee doen, plastic afval opruimen en hergebruiken. Je kent het lied ‘Van Eijsden tot de Mookerhei’, het werd dus ‘heel Limburg in 1 dag plasticvrij’. Gewoon alles in één dag opruimen dacht ik toen ik ging praten bij DSM en bij Oostwegel, die deden meteen mee. Viastory meldde zich spontaan toen ze in de krant lazen over het idee. En DSM zei: Als we meedoen, dan wel voor drie jaar. Dus gingen we in een keer van een dag naar drie jaar. Er wilden zoveel mensen en bedrijven meedoen dat we op zoek gingen naar een projectleider; er solliciteerden veertig mensen. Echt, de start was overweldigend. En dan die eerste cleanup-dag, dat overtrof echt onze allerstoutste verwachtingen.  Maar, IVN natuureducatie, het Schone Maas netwerk en haar vrijwilligers waren al jaren bezig, daar moeten ook de credits naar toe voor wat wij met de Maas Cleanup hebben kunnen bereiken.’

Vanaf de start: de juiste keuzes maken

De vliegende start van het initiatief betekende dat in hoog tempo veel besluiten moesten worden genomen. Het begon al met de keuze van sponsors: wie vraag je en wát vraag je. ‘We hebben in het begin goed strategisch nagedacht over welke bedrijven we mee wilden krijgen. Via mijn bedrijf kregen we Salesforce als sponsor. Dat bood ons de kans om een digitale opruimkaart te ontwikkelen die onze vrijwilligers helpt om snel acties te organiseren.’

Er klopten ook spontaan bedrijven aan die aan boord wilden stappen van de Maas Cleanup. ‘In het begin deden bedrijven mee en dan kregen wij daarna heel veel vragen om zaken te regelen. Dat was een van de eerste problemen waar we tegenaan liepen. We moesten duidelijker maken dat meedoen meer is dan sponsoren, met geld geven ben je er niet.’

De juiste partners vinden

Wie als ondernemer mee wil doen om een ‘groen’ randje te verven, is bij de Maas Cleanup aan het verkeerde adres. Ondernemers die nu meedoen, kiezen ervoor bij bedrijfsbesluiten milieu en samenleving een belangrijke rol te geven. Huub Waterval zegt het zo: ’Het gaat om meer dan een dag per jaar plastic opruimen. Wij willen ondernemers inspireren en laten zien dat aansluiting bij een initiatief als de Maas Cleanup een positieve invloed heeft op je bedrijf. En ik ben ervan overtuigd dat je jouw onderneming moet inzetten om maatschappelijke problemen op te lossen.

Je moet als deelnemer de stap maken van een sponsor die geld overmaakt naar partner. Wij vragen persoonlijke betrokkenheid, dat je geïnspireerd raakt door de ideeën achter de Maas Cleanup. Dat soort ondernemers, die er ook in hun eigen bedrijf de schouders onder zetten, die ‘niets’ tot ‘iets’ maken, daar kunnen we er nog veel meer van gebruiken. Daar werken we nu aan in ons netwerk.’

Er is meer nodig dan opruimen

De opruimacties hebben duizenden mensen op de been gebracht. Maar opruimen is de achterkant van het probleem. Vervuiling voorkomen, dat is de voorkant. Daar werkt de Maas Cleanup ook aan. Dat gebeurt binnen de bedrijven die meedoen met het initiatief maar het gebeurt ook op een vernieuwende manier. De Maas Cleanup lanceerde in 2021 een actie om de Maas als rivier via nieuwe wetgeving rechten te geven. En wel het recht om niet vervuild te worden. Een voogd (‘laat de Maas Cleanup dat maar zijn’) moet de bevoegdheid krijgen om daar namens de Maas op toe te zien. Het initiatief heeft de vorm van een petitie die eind maart 2022 aan de Tweede kamer is aangeboden. Huub Waterval: ‘Het is duidelijk dat de Maas een voogd nodig heeft. Kijk maar naar de lozingsvergunning voor het Chemelot-terrein. Die staat toe dat per jaar 21.000 kilo plastic en meer dan 9.000 Olympische Zwembaden met afvalwater met 640 verschillende stoffen in de Maas mogen worden geloosd. Als je dat leest dan is voor mij duidelijk dat hier het economische belang en het ecologische belang compleet uit balans zijn.’ 

De toekomst: Rugwind of tegenwind?

Sinds najaar 2019 is in de Maas Cleanup heel veel werk verzet. De sprint is een zware marathon geworden die veel vraagt. Huub Waterval: ‘De Maas Cleanup geeft veel energie maar kost ons ook heel veel energie. Willen we dit volhouden dan moeten we keuzes maken. Wij hebben in twee jaar de luxepositie bereikt dat we kunnen kiezen voor kwaliteit boven kwantiteit. Dat is de reden dat we hebben gekozen voor drie prioriteiten: de grote Maas Cleanup in september, de opvolging van de petitie ‘Maas in de wet’ en het verbeteren van ons digitaal platform om de vrijwilligers te helpen. Ook gaan we de organisatie professionaliseren door het inrichten van een projectbureau.’

Belangrijk, want voorkomen is beter dan opruimen, is ook de actie samen met ingenieurs van Arcadis om uit te zoeken hoe de stuw van Lixhe een rol kan spelen als vuilvanger. Een rol die dan ook de stuw in Borgharen kan spelen.

Over rugwind heeft de Maas Cleanup niet te klagen gehad. ‘Toen we begonnen dacht niemand dat dit kon. Moet je zien waar we nu staan.’ Maar de tegenwind zal de komende jaren ook niet ontbreken. Geen probleem vindt Huub Waterval: ‘We mogen als Maas Cleanup best de luis in de pels zijn. Wij komen met een frisse blik, wij vinden het onze rol om vragen te stellen en initiatief te nemen. Doen we dat niet, dan worden we onderdeel van een status quo. Dan bereiken wij onze doelen niet en verliezen we onze geloofwaardigheid bij de vrijwilligers.’

Auteur: Harry Lindelauf