De Maas is een belangrijke levensader voor miljoenen mensen, dieren en bedrijven: ze voorziet in drinkwater, faciliteert scheepvaart, én is een thuis voor talloze soorten. Toch staat deze rivier onder druk. Een van de boosdoeners? Zwerfafval!
Dit jaar heeft het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor het eerst officieel gemeten hoeveel zwerfafval – internationaal gedefinieerd als afval groter dan 0,5 centimeter – er in de Maas ligt. En dat is belangrijk, want meten is weten, en weten is doen. Gedurende één jaar is zowel het drijfafval als het oeverafval onder de loep genomen: vanaf een brug telden onderzoekers hoeveel stukjes afval er in één uur voorbij dreven, en op de oevers telden ze alle stukjes afval binnen een gebied van 100 bij 25 meter. Deze metingen vormen een belangrijke eerste stap, ook al is de methode nog niet gestandaardiseerd en daarom alleen betrekkelijk op het Nederlandse stroomgebied van de Maas. Maar zelfs voor dit deel van de rivier laten de resultaten duidelijk zien dat er werk aan de winkel is!
In de Maas werden gemiddeld 171 stukjes drijfafval per uur geteld, met uitschieters van 67 tot 288 per uur. In perioden met veel regen waren de pieken éxtra hoog, waarschijnlijk omdat neerslag losliggend vuil op het land gemakkelijk de rivier in spoelt. Op de oevers telden de onderzoekers gemiddeld 166 stukjes per 100 meter, hoewel de mediaan op 56 ligt. Dat laat zien dat er waarschijnlijk een paar plekken zijn met héél veel afval, die het gemiddelde flink omhoog trekken. Ook voor het oeverafval waren de hoogste metingen te zien tijdens periodes van hoogwater, wanneer drijfafval gemakkelijker op de oevers terechtkomt.
Zowel bij het drijfafval (70%) als bij het oeverafval (84%) wordt er vooral plastic gevonden. Het grootste deel daarvan – zo’n 42% – bestaat uit kleine, ondefinieerbare stukjes plastic van 2,5 tot 50 centimeter. Vaak zijn deze stukjes restanten van piepschuim, folie of hard plastic. Daarnaast zien we veel single-use plastics, zoals voedselverpakkingen, flessendopjes en sigarettenfilters. Deze vormen ongeveer 35% van het totaal. Chips- of snoepzakjes en lollystokjes worden vooral vaak gevonden (10%), gevolgd door sigarettenpeuken (7%). En een klein maar niet onbelangrijk detail: driekwart van deze gevonden single-use plastics hadden een houdbaarheidsdatum van 2024 of later, wat laat zien dat het grootste deel van dit zwerfafval recent in de Maas terecht is gekomen!
Naast deze grotere stukken afval belanden er ook steeds meer plastic korrels, oftewel nurdles, in de Maas. Dat zijn grondstoffen voor plastic producten, meestal kleiner dan een halve centimeter, en daarom officieel geen zwerfafval. Toch vormen ze een belangrijke bron van plasticvervuiling: naar schatting lekt er elk jaar tussen de 15.000 tot 165.000 ton het Europese milieu in. Deze nurdles zijn licht en drijven goed, waardoor ze bij hoogwater gemakkelijk op de oevers aanspoelen. Toch zijn ze moeilijk te tellen; onderzoekers vonden langs de Maas zo’n 20 stukjes per 100 meter oever, maar benadrukten dat ze zó klein zijn dat ze gemakkelijk over het hoofd worden gezien.
De hoeveelheid plastic die we met z’n allen gebruiken, blijft groeien. Vrijwel alle sectoren in de Nederlandse economie gebruiken steeds meer plastic, en de totale hoeveelheid die jaarlijks op de markt wordt gebracht, neemt nog steeds toe. Alleen al in Nederland worden er elk jaar zo’n 26 miljard plastic voedselverpakkingen gebruikt. Per persoon is dat gemiddeld goed voor 31 kilo plastic verpakkingsmateriaal per jaar! En helaas: een deel daarvan verdwijnt niet in de afvalbak, maar in het milieu – en zo uiteindelijk vaak in de Maas.
Dat plastic kan via verschillende routes in de rivier terechtkomen. Zo’n 35% van het afval bestaat uit consumentenafval, zoals single-use plastics: flesjes, verpakkingen of snoepwikkels die bewust of onbewust achterblijven in de natuur. Ongeveer 39% is afkomstig van industriële activiteiten, bijvoorbeeld door slordig afvalmanagement rond bedrijventerreinen, havens of in de binnenvaart. Denk hierbij aan plastic korrels die bij het laden of lossen verloren gaan, verpakkingsmateriaal dat wegwaait op bedrijventerreinen, of touw en folie die achterblijven in havens. Nog eens 19% komt van directe dumpingen, zoals huishoudelijk afval dat illegaal wordt gedumpt. En zo’n 7% bereikt de rivier via riooloverstorten. Dat zijn veiligheidskleppen in het riool die bij zware regenval open gaan om wateroverlast te voorkomen. Helaas spoelen dan ook wattenstaafjes, hygiënische doekjes en ander sanitair afval mee het oppervlaktewater in.
Daarbij komt nog het afval dat vanuit buurlanden via de Maas ons land binnenstroomt, of zelfs van zee met het getij de rivier op komt. De Maas is immers een open systeem: wat erin belandt, stopt niet bij de grens.
Ondanks de omvang van het probleem is er weinig bekend over de impact van plastic vervuiling in een riverine ecosysteem. Meer onderzoek is gedaan naar zwerfafval op zee, en de resultaten daarvan zijn allesbehalve fijn. Zeedieren zien plastic aan voor eten, met alle gevolgen van dien voor hun gezondheid. Sigarettenfilters bevatten nog steeds actieve chemicaliën die zelfs bij de kleinste organismen schade kunnen veroorzaken. Microplastics zijn inmiddels overal te vinden, en verstoren zo de voedselketen van plankton tot roofdier – inclusief de mens. Én drijvend afval kan fungeren als vervoermiddel voor invasieve soorten en schadelijke stoffen zoals PCB’s, die zich zo sneller door het milieu kunnen verspreiden. Geen goede zaak dus.
Naast de schade aan dier en milieu raakt zwerfafval ook onze economie. Zo sloeg de Unie van Waterschappen recentelijk alarm: het toenemende afvalprobleem maakt het zuiveren van water en onderhouden van rioolinstallaties ingewikkelder én duurder. Inmiddels wordt er geschat dat zwerfafval Nederland zo’n €304 miljoen per jaar kost – €86 miljoen voor het plaatsen, legen en onderhouden van afvalbakken, en de andere €217 miljoen voor het daadwerkelijk opruimen. Tijd om in actie te komen dus.
Gelukkig zit niet iedereen stil. Steeds meer onderzoek richt zich op plasticvervuiling in rivieren en de gevolgen voor mens en milieu, bijvoorbeeld binnen het programma Plasticvrije Rivieren en door organisaties zoals CE Delft. Tegelijkertijd nemen bedrijven, havens en gemeenten steeds meer maatregelen om lekkage van afval en nurdles te voorkomen. Denk aan beter afvalmanagement op bedrijventerreinen, bewustwordingscampagnes, en grootschalige opruimacties langs de rivier. En natuurlijk mogen we alle organisaties en stichtingen niet vergeten die zich dagelijks inzetten om plasticvervuiling terug te dringen!
Maar ook individueel kunnen we een verschil maken:
* Beperk je eigen afval. Neem je eigen tas mee als je boodschappen gaat doen, gebruik een herbruikbare beker voor koffie of thee, en zorg dat je altijd je eigen bestek setje bij je hebt;
* Gooi afval altijd in een openbare vuilnisbak, ook kleine dingen zoals kauwgom, sigarettenpeuken en tissues. Neem flesjes en ander plastic of papieren afval mee naar huis zodat het gerecycled kan worden;
* Spoel alleen wc-papier door het toilet. Al het andere sanitaire afval hoort in de afvalbak naast het toilet;
* Rapporteer vervuiling of losse afval hotspots bij lokale gemeenten via een speciale app, e-mail, of belletje. Ligt er veel rommel rond een supermarkt, horeca-zaak of andere winkel? Vraag ze vriendelijk om het op te ruimen – het is hun verantwoordelijkheid om de directe omgeving schoon te houden;
* Doe mee aan de opruimacties van Maas Cleanup of andere organisaties die zwerfafval opruimen om zo het water en de omliggende riviernatuur te beschermen.
En vergeet vooral niet: alle kleine beetjes helpen. Samen kunnen we ervoor zorgen dat de Maas gezond blijft voor mens, economie én natuur.
Auteur: Kyra Dols
Voor meer informatie over het nieuwe onderzoek rondom zwerfafval in de Nederlandse rivieren, klik hier en hier! Voor meer informatie over de impact van zwerfafval, download dit rapport. En voor informatie over wat jij kunt doen om plastic vervuiling tegen te gaan, bezoek de website van Milieu Centraal !
Op donderdag 7 april vond bij Maastrichts grote trots Mosa het allereerste Maas Cleanup Better Business partnerevent plaats.
Huub Waterval (43), directeur en eigenaar van een adviesbureau, richtte in 2019 de stichting Maas Cleanup op. Hij organiseert opruimacties om de Maas plasticvrij te maken. Waterval woont samen in Maastricht en heeft een zoon.
Na maanden campagne voeren boden we de petitie Maas in de Wet aan de Tweede Kamer aan.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf up-to-date
over onze acties en ons netwerk
