Antwoorden op veelgestelde vragen

U vraagt, wij antwoorden.

1. Waarom moet de Maas in de wet?

Uit het feit dat we tijdens Maas Cleanup Day op 19 september 2020 in één dag meer dan maar liefst 6.000 kilo zwerfafval uit het Limburgse deel van de Maas heeft gevist, blijkt dat de bescherming van de Maas beter kan. Wij denken dat de geldende wet- en regelgeving beter uitgerust moet worden om de rechten van de Maas te beschermen. Daarom zetten we koers naar Den Haag voor wetgeving die vanuit het perspectief van de natuur is opgesteld. Met toereikende instrumenten zodat de rechten voor onze natuur daadwerkelijk nageleefd kunnen worden.

2. Waarom moet ik deze petitie ondertekenen?

De Maas heeft waarde voor ons allemaal. Voor mensen die in de buurt van de Maas wonen, maar ook voor bedrijven, de wandelaars, de sportvissers en de dagjesmensen. Ook is een gezonde Maas van belang voor de aanwezige flora en fauna. Wij willen de Maas beschermen, voor huidige en toekomstige generaties. Daar is goede wet- en regelgeving voor nodig. Niet alleen om het zwerfafval probleem op te lossen, maar ook de huidige ecologische crisis vraagt daar om.

Hoe meer mensen de petitie ondertekenen, hoe duidelijker de oproep aan de Tweede Kamer zal klinken om het onderwerp op haar agenda te zetten. Ons doel is om ruim 50.000 handtekeningen te verzamelen. Deel deze oproep daarom met je vrienden, familie en collega’s!

3. Waarom een petitie?

We hopen natuurlijk dat we bij volgende opruimacties aanzienlijk minder vervuiling en afval tegenkomen dan we tot nu toe hebben gezien.

Om dat voor elkaar te krijgen, willen we met aanpassingen in wet- en regelgeving de Maas in de wet krijgen om zo haar rechten te verankeren en te waarborgen. Alleen op die manier kunnen we voorkomen dat de Maas verder vervuild wordt.

In Nederland ligt de bevoegdheid om wetswijzigingen voor te stellen in eerste instantie bij de Tweede Kamer. Daarom hebben we deze petitie opgezet. Een petitie is een politiek verzoekschrift om een onderwerp voor te dragen voor behandeling door de Tweede Kamer en gericht op het opstellen, wijzigen en intrekken van wet- en regelgeving of het regeringsbeleid.

Uiteindelijk zullen we de ondertekende petitie aanbieden aan de Tweede Kamer. Vervolgens is de Tweede Kamer aan zet en zal zij aan de slag moeten gaan met dit onderwerp.

4. Waarom is de huidige wetgeving niet toereikend om de Maas te beschermen?

Laten we voorop stellen dat Europa en Nederland veel aandacht hebben voor het milieu en natuurrechten. Het is dus niet zo dat er geen regels zijn om de natuur te beschermen. Zo zijn bepaalde gebieden in Europa aangewezen als Natura 2000 gebied, waardoor deze gebieden extra beschermd worden. Ook is er een Europese richtlijn die als doel heeft de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater in Europa te waarborgen: de Kaderrichtlijn Water. Nederland heeft deze richtlijn in landelijke wetgeving, beleidsuitgangspunten, kaders en instrumenten vertaald.

Deskundigen constateren echter dat Nederland nog een grote opgave heeft om de doelen uit de Kaderrichtlijn Water te behalen. Veel oppervlaktewater voldoet nog (lang) niet aan de gestelde chemische en ecologische kwaliteitseisen uit de richtlijn. Om vaart te maken met het verbeteren van de waterkwaliteit zijn meer onconventionele benaderingen nodig . Eén van die onconventionele ideeën is het toekennen van rechten aan de natuur zelf.

5. Waarom is betere wetgeving het geschikte middel om de Maas te beschermen?

Er zijn al allerlei internationale en nationale regels om de natuur te beschermen. De wet is echter naar ons idee voornamelijk geschreven vanuit het perspectief van de mens en niet vanuit de natuur zelf. Bijvoorbeeld artikel 21 van de Grondwet lijkt voornamelijk te zijn geschreven voor de mens: “de zorg van de overheid is gericht op de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu”. De verantwoordelijkheid van de overheid is volgens dat artikel dat het land leefbaar blijft voor haar burgers en niet ook voor de natuur zelf .

Of denk aan de overwegingen die worden gemaakt om een vergunning te verlenen aan een persoon of bedrijf. Dan wordt het economische belang tegen het belang van het milieu afgewogen. De ecologische belangen delven dan wel eens het onderspit tegenover economische en maatschappelijke belangen omdat de natuur niet zelf mee kan onderhandelen. Door de Maas rechtspersoonlijkheid te geven, zullen haar vertegenwoordigers in haar naam kunnen handelen. Zij kunnen erop toezien dat haar belangen worden betrokken en meegewogen bij besluitvorming.

6. Wat wil de petitie ‘’Maas in de wet’’ precies veranderen?

Door het toekennen van rechtspersoonlijkheid krijgt de Maas rechten en plichten. Dan zou de Maas bezittingen en schulden kunnen hebben, overeenkomsten kunnen aangaan en indien nodig toegang hebben tot de rechter. Ook kunnen door het toekennen van rechten aan de rivier ecologische doelen meer gewicht in de belangenafweging krijgen.

Het waarborgen van de rechten van de natuur kan onder andere mogelijk worden door het aanwijzen van (menselijke) onafhankelijke voogden of vertegenwoordigers. Zij zullen de belangen van de natuur behartigen en de natuur vertegenwoordigen in eventuele civiele, strafrechtelijke en bestuursrechtelijke procedures .

Zo zijn er in Nieuw-Zeeland voor de Whanganui rivier voogden aangesteld vanuit de Maori-stam en vanuit de regering. Samen vormen zij een comité die de rechten van de Whanganui rivier vertegenwoordigen en waarborgen. Wij willen de Tweede Kamer vragen om te onderzoeken wie de beste onafhankelijke vertegenwoordigers voor de Maas in Nederland zouden zijn.

Uiteraard zijn er op dit moment ook milieuorganisaties die zich inzetten voor het behoud en de bescherming van o.a. de Maas. Wij menen echter dat wanneer de Maas als rechtspersoon wordt erkend, haar vertegenwoordigers deze belangen nog beter kunnen behartigen. Zij handelen dan niet alleen in het belang van de Maas, maar zelfs in naam van de Maas.

7. Welke rechten zou de Maas moeten krijgen?

Wat ons betreft zou de Maas minimaal de volgende fundamentele rechten moet bezitten:

1. Het recht om te stromen;

2. Het recht om de essentiële ecologische functies in haar ecosysteem uit te voeren, waaronder het bieden van een gezonde huisvesting aan vissen, amfibieën, waterplanten en ander rivier leven;

3. Het recht om vrij te zijn van verontreiniging;

4. Het recht om te voeden en te worden gevoed door een gezonde watervoerende laag in de ondergrond;

5. Het recht op inheemse biodiversiteit;

6. Het recht op herstel.

Deze rechten kunnen op meerdere manieren verankerd worden , waaronder door de Maas rechtspersoonlijkheid toe te kennen. Wij willen dat de Tweede Kamer de opties voor het verankeren van de rechten van de Maas onderzoekt.

8. Wat zijn rechten voor de natuur eigenlijk?

Rechten voor de natuur is een snelgroeiende ontwikkeling binnen de ethiek en het recht. Er wordt gepleit voor het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan de natuur, net zoals mensen en rechtspersonen (zoals bedrijven, verenigingen en gemeenten) dat hebben. Wanneer iemand (of iets) over rechtspersoonlijkheid beschikt, dan is deze partij “drager van subjectieve rechten en plichten”. Door aan de natuur rechtspersoonlijkheid toe te kennen, zou de natuur dus bepaalde rechten krijgen.

Dit concept is wereldwijd al in ruim 25 landen geïmplementeerd, voor bijvoorbeeld deze rivieren:

– In Nieuw-Zeeland is de Whanganui-rivier erkend als ‘een ondeelbaar en levend geheel’ en ‘een rechtspersoon’. Er zijn voogden aangewezen om de belangen van de rivier vertegenwoordigen;

– Het Colombiaanse Constitutionele Hof heeft een uitspraak gedaan waarbij zij oordeelde dat het stroomgebied van de Atrato-rivier het recht heeft op ‘bescherming, instandhouding, onderhoud en herstel’. Ook zijn er andere gerechtelijke uitspraken in heel Colombia gedaan die de rechten van rivieren en stroomgebieden vastleggen;

– Het Hooggerechtshof in Bangladesh heeft geoordeeld dat alle ruim 200 binnenlandse rivieren wettelijke rechten hebben;

– Het Ecuadoraanse Provinciale Hof heeft in een rechtszaak geoordeeld dat de grondwettelijke rechten van de rivier de Vilcabamba gehandhaafd dienen te worden. Ook wordt in de uitspraak opgeroepen tot herstel en rehabilitatie van de rivier.

Voor een volledig overzicht van de wereldwijde rechten voor de natuur (inclusief rivieren), zie de website van het Harmony with Nature programma van de Verenigde Naties: http://www.harmonywithnatureun.org/.

9. Krijg ik als bewoner of bedrijf te maken met rechtszaken als de Maas een rechtspersoon wordt?

Nee, integendeel. Het doel van rechten voor de natuur is een harmonieuze samenleving, waarin de belangen van people, planet en profit gelijkwaardig meegenomen worden. Wij geloven dat dit beter kan als de natuur zelf ook rechten heeft, net zoals bijvoorbeeld een bedrijf dat heeft. Hierbij kunnen haar vertegenwoordigers al in een vroeg stadium worden meegenomen in beslissingen die de Maas aangaan. Door deze juridische status kunnen we de dialoog aangaan en staat de natuur sterker. Wij menen dat deze constructie overleg en afstemming aanmoedigt, zodat het voeren van procedures juist niet meer nodig is.

Wij verwijzen graag naar het voorbeeld van de Whanganui rivier in Nieuw Zeeland. Aan deze rivier is in 2017 rechtspersoonlijkheid toegekend. Tot heden zijn er geen rechtszaken aangespannen door de voogden van de rivier: integendeel, zij worden meegenomen in beslissingen over de Whanganui rivier waardoor procedures juist onnodig blijken te zijn.

10. Waarom de Maas en niet een ander natuurgebied?

Het concept van rechtspersoonlijkheid voor natuur is niet nieuw. Steeds meer landen erkennen de wettelijke rechten van rivieren en lijken het concept van de rechtspersoonlijkheid van natuur te accepteren. Wij vinden dat het nu ook aan Nederland is om deze mogelijkheden te gaan verkennen, te beginnen bij onze rivier: moeder Maas. Meerdere bedrijven en organisaties hebben zich al gecommitteerd aan het schoner maken van de Maas, dus de Maas is een goed startpunt om samen aan de slag te gaan. We hopen echter met deze petitie een golfbeweging te creëren zodat de bescherming van de natuur nog breder wordt opgepakt, zowel in Nederland als daarbuiten. De rechten van de natuur houden immers niet op bij onze landsgrenzen.

11. De Maas stroomt door meerdere landen. Waarom kijken jullie alleen naar Nederland?

Voor nu focussen wij ons op de Nederlandse Maas, van Limburg tot aan Rotterdam. Wij hopen in Nederland (en Europa!) koploper te worden op het gebied van rechten voor de rivier. In Frankrijk, Zwitserland, Spanje, de Balkan en andere Europese landen wordt ook al onderzoek gedaan naar rechten voor waterlichamen. Hopelijk inspireren wij België en Frankrijk ook tot betere bescherming van de Maas.

12. Wie zijn de initiatiefnemers van de petitie ‘’Maas in de wet’’?

Wij zijn Maas Cleanup. Een beweging van bedrijven, (natuur)organisaties en burgers, verenigd voor de Maas. Wij geloven dat er alleen met aandacht voor onze omgeving, toekomst is voor ons allemaal. Daarom treden we vanuit het hart van onze zaak naar buiten, om onze riviernatuur de bescherming te geven die zij verdient.

In 2020 brachten we een stroming op gang en maakten we met meer dan 5.000 vrijwilligers het Limburgse deel van de Maas in één dag plasticvrij. Maar niet alleen zwerfafval zorgt voor vervuiling en een achteruitgang in de kwaliteit van de natuur. Ook klimaatverandering en het lozen van schadelijke stoffen spelen een rol. We willen deze problemen bij de bron aanpakken: een échte oplossing vinden waardoor onze Maas beter beschermd kan worden. Daarom zetten we in 2021 koers naar Den Haag, om het tij voor eens en altijd te keren.

Samen met VN rechten voor de Natuur expert Jessica den Outer, advocate Nina Rijsterborgh van Boels Zanders advocaten en de trainees van traineeship ‘’Maak de Maas de Baas!’’ hebben wij deze petitie opgezet.

13. Wat zijn de vervolgstappen?

Op 18 september organiseren wij de tweede Maas Cleanup Day. Tot die dag verzamelen we handtekeningen. Daarna zetten we koers naar de Tweede Kamer om de petitie aan te bieden. Wil je zelf je handen uit de mouwen steken om de Maasnatuur van Limburg schoon te houden? Stuur dan een mailtje naar support@maascleanup.nl en doe mee!

Verder brengt Maas Cleanup een netwerk van ondernemers, ambitieuze professionals en vrijwilligers samen. Hier delen we kennis en bundelen we onze krachten. We helpen elkaar in de transitie naar een duurzamer bedrijf, een betrokken organisatie en uiteindelijk naar een schonere riviernatuur.

We houden we je graag op de hoogte van onze vervolgstappen. Schrijf je in voor de nieuwsbrief van de Maas Cleanup en sluit je aan bij onze beweging!